คุย(ไม่)เฟื่องเรื่องสมุนไพร: "สมุนไพร-ลูกน้องป่า"

คุย(ไม่)เฟื่องเรื่องสมุนไพร:"สมุนไพร-ลูกน้องป่า"

   ... เข้าบ้านสวนมาเลยปี ที่ผ่านมาคุยสัพเพเหระแล้วแต่ว่าจังหวะโอกาสจะเอื้อให้ แล้ววันนี้ขอชวนคุยเรื่องสมุนไพร เอาเป็นว่าคุยกันเบา ๆ สมอง  ที่เลือกคุยก็เนื่องด้วยว่าอยากขอเป็นการแลกเปลี่ยนเรียนรู้และเชิญชวนมาสนใจสมุนไพรกัน ซึ่งส่วนตัวเองแล้วหากนับว่ารู้ก็น้อยมาก โดยฉพาะต้นสมุนไพรจริง ๆ ซึ่งที่รู้มาก็ได้แต่เปิดอ่านตำรากันบ้าง ถามไถ่ จด ๆ จำ ๆ และที่สำคัญคือคำครูบาอาจารย์ท่านพร่ำสอนมา และกอปรกับห่างเหินไปนับว่านานทีเดียวพลอยให้ความทรงจำก็ลางเลือนไปด้วย

   ที่น่าสนใจมากในช่วงนี้คือ มี สมช.หลายท่าน ตั้งประเด็นและทั้งยังนำตัวอย่างสมุนไพรหลายหลากมานำเสนอ พลอยให้เกิดความคิดเห็นที่จะกระตือรือร้นหยิบจับเรื่องของสมุนไพรอีกครั้ง มาเป็นประเด็นต่อเนื่อง ทั้งเล่า ขอแบ่งปัน-แลกเปลี่ยนความรู้เรื่องสมุนไพร ... ที่ขาดไม่ได้คือขอเชิญชวนหลาย ๆ ท่านที่ปลูกต้นไม้จนเป็นป่ากลาย ๆ ซึ่งยิ่งนับว่าเป็นโอกาสอย่างดีที่จะบำรุงรักษาเผ่าพันธุ์ต้นไม้ที่เป็นยาให้ยืนยาวคู่บ้านเมืองต่อไป

   ตามความเข้าใจแล้ว สมุนไพร นั้น หมายถึง ต้นเล็กต้นน้อยในป่าใหญ่ (สมุน หมายถึง ลูกน้อง, ไพร หมายถึง ป่า ดังนั้น สมุนไพร จึงเป็นต้นไม้ที่ขึ้นอยู่ในป่า อาศัยว่าต้องใช้ร่มของไม้ใหญ่เพื่อให้อยู่รอดได้ และระยะเวลาในการสะสมตัวยาให้ต้นไม้เหล่านี้ก็ยาวนาน มีสิงสาราสัตว์ คอยปกป้องดูแลป่าด้วยจึงไม่ค่อยถูกผู้คนเข้าไปตัดทำลาย) ดังนั้นเมื่อนำมาเป็นตัวยาประกอบเข้าเป็นตำรับก็ทำให้ได้ยาที่มีคุณภาพ ประกอบกับการที่อยู่ในป่าก็ยังไม่เจอสารเคมีอย่างพืชเศรษฐกิจ จึงยิ่งเหมาะควรที่จะนำมาเป็นตัวยารักษา

   เมื่อไปค้นอ่านเจอบางตำราก็ว่าสมุนไพรจะรวมถึงไม้ใหญ่ในป่าด้วย พอเห็นเข้าก็ขัดแย้งกับคำว่า สมุนไพร ที่หมายไปถึงลูกน้องป่า ... ก็เลยลองติดตามเรื่องเกี่ยวกับ ยาไทย ๆ ในวิชาเภสัชกรรมโบราณ พูดถึง “ตัวยา” หรือเภสัชวัตถุ ว่าคือ วัตถุนานาชนิดที่นำมาปรุงยาแก้โรคแก้ไข้ ซึ่งแบ่งเป็น พืชวัตถุ สัตว์วัตถุ และธาตุวัตถุ โดยหลักการจำแนกที่ว่า พืชวัตถุ ได้แก่ พืชพันธุ์ไม้ยืนต้น ไม้เถา-เครือ ไม้ลงหัว ผักและหญ้า ยิ่งอ่านก็ยิ่งเข้าใจมั่นใจมากขึ้นได้ว่า สมุนไพรหรือลูกน้องป่าน่าจะถูกนับเป็นส่วนหนึ่งของ"พืชวัตถุ"นั่นเอง ส่วนต่าง ๆ (ใบ ดอก ราก เปลือก แก่น ฯลฯ)ของต้นไม้ใหญ่ ๆ ที่มีตัวยา ก็เป็นส่วนของ"พืชวัตถุ"ที่จะนำมาประกอบปรุงเป็นตำรับยา

... ถ้าเรามาช่วยกันเติมต้นไม้เล็ก ๆ ทั้งไม้เถา-เครือ ไม้ลงหัว ผักและหญ้า ให้เป็นลูกสมุนของ”ป่า”ในบ้าน หรือว่าได้ขยายอาณาเขตสู่ป่าใหญ่ วันข้างหน้าจักได้นำมาเป็น “พืชวัตถุ” ที่จะนำไปปรุงเป็นตำรับยารักษาโรคแก้ไข้ มอบไว้ให้แก่ลูกหลานและอนุชนรุ่นหลัง ... และเพื่อมุ่งสู่เส้นทางเดินเข้าสู่ความพอเพียงที่พึ่งตัวเองได้ในปัจจัยสี่อย่างเต็มสมบูรณ์ทั้ง อาหาร ที่อยู่อาศัย เครื่องนุ่งห่ม และ “ยารักษาโรค” โดยเฉพาะอย่างยิ่งลางบอกเหตุในยุคที่ข้าวเริ่มยากหมากเริ่มแพง ข่าวภัยพิบัติรอบตัวมีให้อ่านกันทุกวัน โดยเฉพาะเมื่อเข้าสู่ยุคสงครามเศรษฐกิจ  เราก็มี"ยา"ที่ไม่ต้องเสียดุลเศรษฐกิจให้ต่างชาติออกนอกประเทศจนมากเกินไป...มาเริ่มต้นกันเถอะ ...