แจกเมล็ดโมกมัน ไม้เนื้อดี จำนวน 10 ท่าน

ในประเทศไทย พบขึ้นตาม ป่าโปร่ง ป่าชายหาด และป่าเบญจพรรณแล้งทั่วไป จนถึง ป่าที่สูง 1,600 ม. จาก ระดับน้ำทะเลปานกลาง

ในต่างประเทศ พบทั่วไป ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

สถานภาพ ประเภท ก. ไม้หวงห้ามธรรมดา ยกเว้นกรณีขึ้นในที่ดินกรรมสิทธิ์

ต้นไม้ เป็นไม้ต้น ขนาดเล็กถึงขนาดกลาง ผลัดใบ สูง 8 - 20 ม. ลำต้นเปลาตรง เปลือกนอก สีเทาอ่อนถึงน้ำตาลลักษณะคล้านไม้ก๊อก แตกเป็นร่องตามยาวลำต้น และถ้าตัดทุกส่วนที่ยังสดจะมีน้ำยางสีขาวเหนียว ๆ ซึมไหลออกมา เปลือกใน สีขาวอมเหลือง เรือนยอด เป็นรูปทรงกลม ทึบ กิ่งและยอดอ่อนมีขนนุ่มหนาแน่น

ใบ ใบเดี่ยว ออกตรงข้ามกันเป็นคู่ ๆ รูป ใบรี ๆ รูปไข่และรูปไข่กลับ ขนาด 3 - 8 ซม. ยาว 7 - 18 ซม. ปลายใบเรียวแหลม โคนใบสอบ เนื้อใบบางมีขน อ่อนนุ่มทั้งสองด้าน บางทีด้านหลังใบของใบแก่เกลี้ยงหรือเกือบเกลี้ง เส้นแขนงใบ 8 - 15 คู่ ปลายเส้นโค้งจรดเส้นถัดไปก่อนถึงขอบใบ เส้นใบย่อยเห็นไม่ชัดเจน ใบบิดเป็นคลื่น ขอบใบเรียบ ก้านใบยาว 0.5 มม. ใบอ่อน สีเขียวอ่อนอมเหลือง ใบแก่ เขียวสด และเปลี่ยนเป็นสีเหลืองก่อนหลุดร่วง

ดอก สีขาวอมเหลือง บิดเวียนเป็นรูปกังหัน ออกรวมกันเป็นช่อแบบเป็นพวงกระจายตามปลายกิ่ง ช่อ ยาว 4 - 6 ซม. มีหลายดอกดอกเริ่มบานใหม่ ๆ ภายนอกสีเขียวอ่อน ส่วนด้านในสีเขียวอมเหลือง เมื่อดอกใกล้โรยจะเปลี่ยน เป็นสีม่วงแกมเหลือง หรือม่วงแดง ดอกบานเต็มที่กว้าง 2.5 ซม. กลีบรองกลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอดยาวถึง 10 มม. ปลายแยกเป็นกลีบรูปขอบขนานแคบ ๆ หรือรูปไข่กลับแกมรูปขอบขนาน 5 กลีบ ในดอกตูมกลีบจะบิดเป็นเกลียวตามเข็มนาฬิกา เมื่อดอกบานกลีบจะบิดเวียนเป็นรูปกังหัน แต่ละกลีบยาว 8 - 16 มม. และมีระยางพิเศษสีส้มคล้ำจนถงสีม่วง อยู่ถัดจากกลียดอกเข้าไป ระยางนี้สั้นกว่าเกสรผู้ มี 5 อัน ติดอยู่ใกล้ ๆ ปากหลอด กลีบดอกด้านใน ก้านเกสรนั้น ส่วนอับเรณูสีขาว รังไข่ รูปรี ภายในแบ่งเป็น 2 ช่อง แต่ละช่องมีไข่อ่อนมาก

ผล เป็นฝัก รูป ทรงกระบอก ยาว 17 - 35 ซม. วัดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 8 - 13 มม. มีร่องระหว่างกลางตามยาวของฝัก ทำให้ดูฝักเหมือนมี 2 พู ผิวฝักแข็งขรุขระด้วยต่อมระบายอากาศ เมล็ดคล้ายกับเมล็ดโมกหลวง รูปรีปลายข้างหนึ่งมีขนสีขาวพู่ ปลิวไปตามลมได้ไกล

ระยะเวลาในการออกดอกและเป็นผล ออกดอกระหว่างเดือน มกราคม - มีนาคม และเป็นผลระหว่างเดือน มีนาคม - พฤษภาคม

การขยายพันธุ์ นิยมใช้เมล็ดเพาะกล้า หรือใช้กิ่งปักชำหรือตอนกิ่ง

เนื้อไม้แปรรูป สี ขาวนวล ถึงขาวอ่อน เสี้ยนตรง เนื้อละเอียดมากและสม่ำเสมอ เหนียว แข็งพอประมาณ ใช้ในร่มทนทาน เลื่อย ไสกบ ตบแต่งง่าย ขัดชักเงาได้ดี

ความถ่วงจำเพาะ ประมาณ 0.62 (14%)

กลสมบัติไม้ เนื้อไม้มีความแข็ง 498 กก. ความแข็งแรง 918 กก./ตร.ซม. ความดื้อ 67,100 กก./ตร.ซม. ความเหนียว 2.69 กก-ม.

การผึ่งการอบ ผึ่ง ให้แห้ง ด้วยกระแสอากาศได้ง่าย มีตำหนิเกิดขึ้น แต่จะขึ้นราสีดำอันเนื่องจากเห็ดราย้อมสีได้ง่าย ควรทำากรแปรรูปในขณะสดแล้วกองผึ่งไว้ในที่มีอากาศถ่านเทได้สะดวก ไม้ที่แกะสลักแลัวจะไม่ปริแตกในระหว่างกองผึ่ง สำหรับไม้ซุงควรผึ่งไว้ในร่ม (เพื่อป้องกันความร้อน)

ความทนทานตามธรรมชาติ ใช้ในร่มทนทานดี

ด้านเนื้อไม้แปรรูป ใช้ ทำเครื่องกลึง แกะสลัก โครงแร็กเก็ต เรือเร็ว ตัวหมากรุก เครื่องเล่น เครื่องเขียน เครื่องมือทางคำนวณ เช่น ลูกคิด เครื่องเรือน พาย แจวกรรเชียง ไม้บุผนังที่สวยงาม เรือพาย ทำกระสวย ซี่ฟีมทอผ้า ไม้คาน หวี พานท้านและรางปืน ทำซอด้วง ซออู้ จะเข้ ไม้คิวบิลเลียอ ด้ามปากกา ไม้บรรทัด ไม้ฉาก ดินสอ ไม้เท้า ด้ามเฟืองซี่ร่ม

ด้านสมุนไพร ส่วนที่ใช้เป็นสมุนไพรและมีสรรพคุณคือ

ราก รส ร้อน ขับลม แก้ลมสันดาน แก้ลงท้อง แก้ฝีเปื่อยพัง แก้บวม แก้ตัวพยาธิ แก้ตกโลหิต แก้โรคลมที่เกิดกับตัว แก้โรคผิวหนังจำพวกโรคเรื้อน

เปลือก รส ขมร้อนฝาดเมา ทำให้ธาตุปกติ แก้โรคคุดทะราด แก้โรคไต ฆ่าเชื้อคุดทะราด แก้ท้องร่วง ฆ่าเชื้อ รำมะนาด แก้ฝีเปื่อยพัง แก้บวม แก้ตัวพยาธิ แก้ตกโลหิต ฆ่าพยาธิผิวหนัง แก้เสมหะ แก้จุกเสียด แก้กำเดา แก้โลหิต แก้บิด

แก่น รสขมร้อน ขับโลหิตเสีย แก้ลมสันดาน แก้เลือดร้านอันคั่งอยู่อยู่ในท้องให้ตก แก้โรคร้ายในท้อง แก้โลหิตร้าย ขับเลือด

กะ พี้ รสขม บำรงถุงน้ำดี แก้ดีพิการ

ใบ รสเย็น ขับเหงื่อคนไข้ในโรคท้องมาน แก้น้ำเหลือง ขับน้ำเหลืองสำหรับคนท้องมาน แก้ท้องมาน แก้ตับพิการ

ดอก รสจืด เป็นยาระบาย ทำลายพรรดึก แก้ลงท้อง แก้ฝีเปื่อยพัง แก้บวม แก้ตัวพยาธิ แก้ตกโลหิต

ผล รส เมา แก้โรครำมะนาด ฆ่าแมงที่กินฟัน แก้หืด แก้ลมสำประชวร แก้ตกมูก แก้ลงท้อง แก้ฝีเปื่อยพัง แก้บวม แก้ตัวพยาธิ แก้ตกโลหิต แก้มูกเลือด ฆ่าพยาธิฟัน ยางจากต้น แก้บิดมูกเลือด

ยาง จากต้น รสฝาด แก้บิด มูกเลือด

ไม่ ระบุส่วนที่ใช้ แก้โลหิต แก้เสมหะ แก้ฝีอันเปื่อยพัง แก้จุกเสียด แก้เลือดเสลด สุมฝี แก้บวม แก้บิด แก้กำเดา แก้หืด แก้ลงท้อง

ต้นไม้ เป็นไม้ต้น ขนาดเล็กถึงขนาดกลาง ผลัดใบ สูง 8 - 20 ม. ลำต้นเปลาตรง เปลือกนอก สีเทาอ่อนถึงน้ำตาลลักษณะคล้านไม้ก๊อก แตกเป็นร่องตามยาวลำต้น และถ้าตัดทุกส่วนที่ยังสดจะมีน้ำยางสีขาวเหนียว ๆ ซึมไหลออกมา เปลือกใน สีขาวอมเหลือง เรือนยอด เป็นรูปทรงกลม ทึบ กิ่งและยอดอ่อนมีขนนุ่มหนาแน่น

ใบ ใบเดี่ยว ออกตรงข้ามกันเป็นคู่ ๆ รูป ใบรี ๆ รูปไข่และรูปไข่กลับ ขนาด 3 - 8 ซม. ยาว 7 - 18 ซม. ปลายใบเรียวแหลม โคนใบสอบ เนื้อใบบางมีขน อ่อนนุ่มทั้งสองด้าน บางทีด้านหลังใบของใบแก่เกลี้ยงหรือเกือบเกลี้ง เส้นแขนงใบ 8 - 15 คู่ ปลายเส้นโค้งจรดเส้นถัดไปก่อนถึงขอบใบ เส้นใบย่อยเห็นไม่ชัดเจน ใบบิดเป็นคลื่น ขอบใบเรียบ ก้านใบยาว 0.5 มม. ใบอ่อน สีเขียวอ่อนอมเหลือง ใบแก่ เขียวสด และเปลี่ยนเป็นสีเหลืองก่อนหลุดร่วง

ดอก สีขาวอมเหลือง บิดเวียนเป็นรูปกังหัน ออกรวมกันเป็นช่อแบบเป็นพวงกระจายตามปลายกิ่ง ช่อ ยาว 4 - 6 ซม. มีหลายดอกดอกเริ่มบานใหม่ ๆ ภายนอกสีเขียวอ่อน ส่วนด้านในสีเขียวอมเหลือง เมื่อดอกใกล้โรยจะเปลี่ยน เป็นสีม่วงแกมเหลือง หรือม่วงแดง ดอกบานเต็มที่กว้าง 2.5 ซม. กลีบรองกลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอดยาวถึง 10 มม. ปลายแยกเป็นกลีบรูปขอบขนานแคบ ๆ หรือรูปไข่กลับแกมรูปขอบขนาน 5 กลีบ ในดอกตูมกลีบจะบิดเป็นเกลียวตามเข็มนาฬิกา เมื่อดอกบานกลีบจะบิดเวียนเป็นรูปกังหัน แต่ละกลีบยาว 8 - 16 มม. และมีระยางพิเศษสีส้มคล้ำจนถงสีม่วง อยู่ถัดจากกลียดอกเข้าไป ระยางนี้สั้นกว่าเกสรผู้ มี 5 อัน ติดอยู่ใกล้ ๆ ปากหลอด กลีบดอกด้านใน ก้านเกสรนั้น ส่วนอับเรณูสีขาว รังไข่ รูปรี ภายในแบ่งเป็น 2 ช่อง แต่ละช่องมีไข่อ่อนมาก

ผล เป็นฝัก รูป ทรงกระบอก ยาว 17 - 35 ซม. วัดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 8 - 13 มม. มีร่องระหว่างกลางตามยาวของฝัก ทำให้ดูฝักเหมือนมี 2 พู ผิวฝักแข็งขรุขระด้วยต่อมระบายอากาศ เมล็ดคล้ายกับเมล็ดโมกหลวง รูปรีปลายข้างหนึ่งมีขนสีขาวพู่ ปลิวไปตามลมได้ไกล

ระยะเวลาในการออกดอกและเป็นผล ออกดอกระหว่างเดือน มกราคม - มีนาคม และเป็นผลระหว่างเดือน มีนาคม - พฤษภาคม

การขยายพันธุ์ นิยมใช้เมล็ดเพาะกล้า หรือใช้กิ่งปักชำหรือตอนกิ่ง

เนื้อไม้แปรรูป สี ขาวนวล ถึงขาวอ่อน เสี้ยนตรง เนื้อละเอียดมากและสม่ำเสมอ เหนียว แข็งพอประมาณ ใช้ในร่มทนทาน เลื่อย ไสกบ ตบแต่งง่าย ขัดชักเงาได้ดี

ความถ่วงจำเพาะ ประมาณ 0.62 (14%)

กลสมบัติไม้ เนื้อไม้มีความแข็ง 498 กก. ความแข็งแรง 918 กก./ตร.ซม. ความดื้อ 67,100 กก./ตร.ซม. ความเหนียว 2.69 กก-ม.

การผึ่งการอบ ผึ่ง ให้แห้ง ด้วยกระแสอากาศได้ง่าย มีตำหนิเกิดขึ้น แต่จะขึ้นราสีดำอันเนื่องจากเห็ดราย้อมสีได้ง่าย ควรทำากรแปรรูปในขณะสดแล้วกองผึ่งไว้ในที่มีอากาศถ่านเทได้สะดวก ไม้ที่แกะสลักแลัวจะไม่ปริแตกในระหว่างกองผึ่ง สำหรับไม้ซุงควรผึ่งไว้ในร่ม (เพื่อป้องกันความร้อน)

ความทนทานตามธรรมชาติ ใช้ในร่มทนทานดี

ด้านเนื้อไม้แปรรูป ใช้ ทำเครื่องกลึง แกะสลัก โครงแร็กเก็ต เรือเร็ว ตัวหมากรุก เครื่องเล่น เครื่องเขียน เครื่องมือทางคำนวณ เช่น ลูกคิด เครื่องเรือน พาย แจวกรรเชียง ไม้บุผนังที่สวยงาม เรือพาย ทำกระสวย ซี่ฟีมทอผ้า ไม้คาน หวี พานท้านและรางปืน ทำซอด้วง ซออู้ จะเข้ ไม้คิวบิลเลียอ ด้ามปากกา ไม้บรรทัด ไม้ฉาก ดินสอ ไม้เท้า ด้ามเฟืองซี่ร่ม

ด้านสมุนไพร ส่วนที่ใช้เป็นสมุนไพรและมีสรรพคุณคือ

ราก รส ร้อน ขับลม แก้ลมสันดาน แก้ลงท้อง แก้ฝีเปื่อยพัง แก้บวม แก้ตัวพยาธิ แก้ตกโลหิต แก้โรคลมที่เกิดกับตัว แก้โรคผิวหนังจำพวกโรคเรื้อน

เปลือก รส ขมร้อนฝาดเมา ทำให้ธาตุปกติ แก้โรคคุดทะราด แก้โรคไต ฆ่าเชื้อคุดทะราด แก้ท้องร่วง ฆ่าเชื้อ รำมะนาด แก้ฝีเปื่อยพัง แก้บวม แก้ตัวพยาธิ แก้ตกโลหิต ฆ่าพยาธิผิวหนัง แก้เสมหะ แก้จุกเสียด แก้กำเดา แก้โลหิต แก้บิด

แก่น รสขมร้อน ขับโลหิตเสีย แก้ลมสันดาน แก้เลือดร้านอันคั่งอยู่อยู่ในท้องให้ตก แก้โรคร้ายในท้อง แก้โลหิตร้าย ขับเลือด

กะ พี้ รสขม บำรงถุงน้ำดี แก้ดีพิการ

ใบ รสเย็น ขับเหงื่อคนไข้ในโรคท้องมาน แก้น้ำเหลือง ขับน้ำเหลืองสำหรับคนท้องมาน แก้ท้องมาน แก้ตับพิการ

ดอก รสจืด เป็นยาระบาย ทำลายพรรดึก แก้ลงท้อง แก้ฝีเปื่อยพัง แก้บวม แก้ตัวพยาธิ แก้ตกโลหิต

ผล รส เมา แก้โรครำมะนาด ฆ่าแมงที่กินฟัน แก้หืด แก้ลมสำประชวร แก้ตกมูก แก้ลงท้อง แก้ฝีเปื่อยพัง แก้บวม แก้ตัวพยาธิ แก้ตกโลหิต แก้มูกเลือด ฆ่าพยาธิฟัน ยางจากต้น แก้บิดมูกเลือด

ยาง จากต้น รสฝาด แก้บิด มูกเลือด

ไม่ ระบุส่วนที่ใช้ แก้โลหิต แก้เสมหะ แก้ฝีอันเปื่อยพัง แก้จุกเสียด แก้เลือดเสลด สุมฝี แก้บวม แก้บิด แก้กำเดา แก้หืด แก้ลงท้อง