เห่ชมไม้

      นอกหน้าต่างฝนยังคงตกพรำๆ  โต๊ะทำงานของผมอยู่ตรงหน้าต่างพอดิบพอดี  เปิดม่านก็จะเห็นกล้วยกับขนุน  ใบอิ่มน้ำเป็นมัน  ข้างนองฟ้าชุ่มฝน  โปรยปรายแต่เช้ายังไม่หยุด  ได้เห็นภาพถ่ายดอกไม้สวยๆของหลายๆท่านที่ถ่ายมาทำให้นึกถึงบทชมไม้  ซึ่งเป็นบทเห่เรือโบราณแต่ปลายอยุธยา  ให้ลองพิเคราะห์อ่านดู จะเห็นว่า มีดอกไม้ไทยๆหลายชนิดที่เราอาจไม่คุ้นชิน ไม่เคยเห็น

โคลง
เรือชายชมมิ่งไม้    มีพรรณ  
ริมท่าสาครคันธ์    กลิ่นเกลี้ยง  
เพล็ดดอกออกแกมกัน    ชูช่อ  
หอมหื่นรื่นรสเพี้ยง    กลิ่นเนื้อนวลนาง ฯ

ช้าลวะเห่
เรือชายชมมิ่งไม้    ริมท่าไสวหลากหลายพรรณ
เพล็ดดอกออกแกมกัน    ส่งกลิ่นเกลี้ยงเพียงกลิ่นสมร  
ชมดวงพวงนางแย้ม    บานแสล้มแย้มเกสร  
คิดความยามบังอร    แย้มโอษฐ์ยิ้มพริ้มพรายงาม  
จำปาหนาแน่นเนื่อง    คลี่กลีบเหลืองเรืองอร่าม
คิดคนึงถึงนงราม    ผิวเหลืองกว่าจำปาทอง  
ประยงค์ทรงพวงห้อย    ระย้าย้อยห้อยพวงกรอง  
เหมือนอุบะนวลลออง    เจ้าแขวนไว้ให้เรียมชม
พุดจีบกลีบแสล้ม    พิกุลแกมแซมสุกรม  
หอมชวยรวยตามลม    เหมือนกลิ่นน้องต้องติดใจ  
สาวหยุด พุดทชาด    บานเกลื่อนกลาดดาษดาไป  
นึกน้องกรองมาไลย    วางให้พี่ข้างที่นอน ฯ  

มูละเห่
พิกุลบุนนาคบาน    กลิ่นหอมหวานซ่านขจร  
แม้นนุชสุดสายสมร    เห็นจะวอนอ้อนพี่ชาย  
เต็งแต้วแก้วกาหลง    บานบุษบงส่งกลิ่นอาย  
หอมอยู่ไม่รู้หาย    คล้ายกลิ่นผ้าเจ้าตราตรู  
มลิวันพันจิกจวง    ดอกเป็นพวงร่วงเรณู  
หอมมาน่าเอ็นดู    ชูชื่นจิตต์คิดวนิดา
ลำดวนหวนหอมตระหลบ    กลิ่นอายอบสบนาสา  
นึกถวิลกลิ่นบุหงา    รำไปเจ้าเศร้าถึงนาง  
รวยรินกลิ่นรำเพย    คิดพี่เชยเคยกลิ่นปราง  
นั่งแนบแอบเอวบาง    ห่อนแหห่างว่างเว้นวัน  
ชมดวงพวงมาลี    ศรีเสาวภาคย์หลากหลายพรรณี
วนิดามาด้วยกัน    จะอ้อนพี่ชี้ชมเชย ฯ

        การประพันธ์ลักษณะนี้  เรียกว่ากาพย์ห่อโคลง  คือมีโคลงนำหนึ่งบท  ตามด้วยบทพรรณนาเป็นกาพย์  ใช้แต่งเป็นบทเห่เรือ  ครั้นเมื่อฝ่ายหน้าฝ่ายในเสด็จประพาสทางชลมารคมาแต่ครั้งโบราณ   

             บทชมไม้นี้  ใช้เมื่อฝีพายพายเลียบเลาะฝั่ง เมื่อยามเช้าแดดยังไม่จัดจ้านก็พายชิดฝั่งชมดอกไม้รายทางไป  

        บทประพันธ์นี้  เจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร์  พระบัณฑูรวังหน้าในรัชกาลพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศท่านทรงนิพนธ์ไว้  น่าเสียดายที่พระชนม์ชีพของท่านไม่ยืนยาว  จึงมีงานประพันธ์ไม่มากนัก   ด้วยว่าทรงลอบรักกับพระสนม จึงทรงต้องพระอาญาหลวง เฆี่ยนด้วยหวายจนสิ้นพระชนม์